Pora na Szamotuły

  

O dawnej świetności Szamotuł niech dzisiaj świadczy wielkość jego Rynku i  monumentalna kolegiata z pierwszej połowy XV wieku. Stąd wywodzili się starostowie, kasztelani, wojewodowie poznańscy, z potężnych rodów Nałęczów a później Górków.

Z Szamotuł było zawsze blisko do stolicy Wielkopolski. Do centrum Poznania czyli rynku jest ok 40 km, czyli 4-5 godzin niezbyt forsownej jazdy konnej. Wspomniana  Kolegiata MB Pocieszenia i św. Stanisława Biskupa w Szamotułach, to jeden z najbardziej okazałych gotyckich kościołów Wielkopolski, trzynawowy, bazylikowy, siedmioprzęsłowy o długości 47 m, szerokości 24 m i wysokości nawy głównej 24 m, zwieńczony dwoma wyniosłymi szczytami schodkowymi wypełnionymi blendami, imponujący zwłaszcza szczyt wschodni ze sterczynami, przedzielony wysmukłą skarpą przechodzącą w wieżyczkę z sygnaturką... Lista cennych zabytków znajdujących się wewnątrz kościoła jest bardzo długa. Szczególną uwagę warto zwrócić na XVII wieczną lampę w prezbiterium, dar króla Jana Kazimierza. Na belce tęczowej umieszczony jest gotycki krucyfiks z około 1370 r!
Dopiero w 1991 roku, do Szamotuł wróciła spiżowa płyta  nagrobna, wojewody Andrzeja Szamotulskiego z początku XVI w., wykonana w warsztatach Vischerów w Norymberdze. Płyta została zrabowana przez Niemców w czasie II wojny światowej, ale odnaleziono ją aż w Sankt Petersburgu.

 

W 2007 r. o mieście zrobiło się głośno za sprawą odkrycia pierwotnych (Starych) Szamotuł. O Szamotułach, ulokowanym w miejscu, które znamy, pierwsza wzmianka pojawiła się 1383 r. Wiadomo jednak było, że Stare Szamotuły (osada targowa) znajdowały się w zupełnie innym miejscu i zostały doszczętnie spalone podczas wojen Nałęczów z Grzymalitami (1382-1385). Pamięć zbiorowa o umiejscowieniu pierwszych Szamotuł zatarła się z czasem. Dopiero w 2007 r.,  dzięki zdjęciom lotniczym, archeologom udało się odkryć w okolicach Mutowa, jakieś 3 km na północ od centrum, slady najstarszej lokacji Szamotuł. Z pomocą naukowcom przyszła susza z poprzedniego roku. Dzięki wypalonej przez słońce roślinności udało mu się uchwycić czworokątny kształt rynku oraz poszczególne kwartały zabudowy, które skupiły uwagę naukowców”. (…) – Udało nam się wykryć dokładne zarysy chałup i ich zaplecza gospodarcze – paleniska, skupiska popiołów, polepy i kamiennych bruków. Pisał Filip Springer w Głosie Wlkp. Zdaniem mgr Tomasza Herbricha, geofizyka z Instytutu Etnologii i Archeologii PAN badania wykazały, że układ ulic w późniejszym mieście z XIV w. jest taki sam, jak w odnalezionej osadzie z wieku XIII. Większość średniowiecznych artefaktów, eksponowanych na wystawie stałej w Baszcie Halszki, pochodzi właśnie ze Starych Szamotuł.

Szamotuły były jednym z aktywniejszych ośrodków renesansu i reformacji w Wielkopolsce. W XVI w., dzięki  protekcji właścicieli miasta, Łukasza III Górki i Jana Świdwy Szamotulskiego osiedlili się tutaj bracia czescy, kalwini i luteranie. Przybyli z Czech Arianie założyli w 1551 r., (w oficynie zamku Górków) pierwszą w Wielkopolsce drukarnię. Wydawali głównie czeskie druki religijne,  a wśród nich, jeden z ważniejszych zabytków czeskich Kancjonał Szamotulski (1561 r.). Stąd wywodził się compositor cantus króla Zygmunta Augusta - Wacław z Szamotuł, przez wielu muzykologów, uważany za najwybitniejszego polskiego kompozytora przed Chopinem.

Dzisiejsze Szamotuły rozsławia muzycznie artysta nieco lżejszej muzy. Tutaj urodził się, mieszka i tworzy Paweł Bączkowski, legenda polskiego country, najlepszy polski wykonawca utworów Króla.

Przechadzając się po mieście, do dzisiaj widzimy i czujemy, że żywe są tutaj tradycje patriotyczne, co jest już rzadkością w Wielkopolsce, szczególnie w nihilistycznej stolicy województwa. Podczas zaborów Szamotuły były silnym ośrodkiem gospodarczym, kulturalnym i niepodległościowym. W XIX w. były jednym z miejsc, w których w praktyce wprowadzana była w życie, wielkopolska myśl pozytywistyczna. W czasie Powstania Wielkopolskiego (1918-19 r.) obywatele miasta sami wyzwolili się spod panowania pruskiego. 

Baszta Halszki i jej otoczenie.

Najsłynniejszą budowlą Szamotuł jest Baszta Halszki, zwana także Wieżą Czarnej Księżniczki, pozostałość zamku Nałęczów Szamotulskich. Zamek wybudowany został w XV w., na lewym brzegu rzeki Samy. Każde dziecko w Szamotułach zna smutną historię nieszczęśliwej Halszki, przez 14 lat więzionej w baszcie przez męża. Żywot - ruskiej księżniczki Halszki (Elżbiety) Ostrogskiej, dziedziczki ogromnej fortuny i po matce (jak głosiły plotki) nieprawej wnuczki króla Zygmunta Starego, to gotowa fabuła na sarmacki melodramat …*

W czasach przedrozbiorowych Szamotulski zamek był siedzibą najpotężniejszych wielkopolskich rodów, kolejno: Nałęczów, Górków, Gostyńskich, Rokossowskich, Korzobok-Łąckich i Mycielskich. W roku 1837 budowlę przejął pruski następca tronu Fryderyk Wilhelm, a następnie przekazał ją przedstawicielom książęcego rodu Sachsen Coburg-Gotha. Obecnie w pozostałych budynkach znajduje się kilka ciekawych ekspozycji muzealnych, z bogatą kolekcją ikon na czele.

Budynki muzealne w tym baszta Halszki znajdują się niedaleko Rynku, ale stanowią wraz z parkiem teren odrębny i zamknięty. 

Po ukończeniu zwiedzania nie trzeba daleko szukać sympatycznego miejsca na chwilę oddechu i smaczny posiłek. W skład kompleksu muzealnego wchodzi Gościniec Sanguszko. W menu restauracji, na honorowej pierwszej stronie, figuruje kilka potraw bałkańskich. Miejsce to prowadził przed laty autentyczny Serb, który serwował oryginalne bałkańskie potrawy.


... jak Elvis