ARKA

Inspiracje. Cyrk i księga rodzaju
Zwierzęta cyrków ARENA i EUROPA. 10.06 i 20.07.2011 2011 r. 

* (aktualizacja 24.08.2011 r.)

"Cyrk jest ostatnim schronieniem czystej sztuki."   Frederic Mauriac

Bóg przemówił do Noego tymi słowami: Wyjdź z arki wraz z żoną, synami i z żonami twych synów. Wyprowadź też z sobą wszystkie istoty żywe: z ptactwa, bydła i zwierząt pełzających po ziemi; niechaj rozejdą się po ziemi, niech będą płodne i niech się rozmnażają. Noe wyszedł więc z arki wraz z synami, żoną i z żonami swych synów. Wyszły też z arki wszelkie zwierzęta: różne gatunki zwierząt pełzających po ziemi i ptactwa, wszystko, co się porusza na ziemi...(Księga Rodzaju. Rozdz. 8)

 

 

1 W mowie potoczne termin „cyrk” określa zdarzenia i sytuacje zaskakujące nas przesadnym nadrealizmem. Ten rodzaj karykaturalnego surrealizmu, który nie mieści się w naszej głowie - następujące po sobie zdarzenia wobec których, jesteśmy bezsilni i nie wiemy - "mamy śmiać się czy płakać?" wszechobecny był w PRL-u. Mistrzem  artystycznego przedstawiania „cyrku” życia, w  realnym socjalizmie, był Stanisław Bareja...

Prawdziwy CYRK, niesie w sobie, skojarzenia jak najbardziej pozytywne. W nim się zawiera odwieczny model odwagi i równowagi psychicznej z doskonałością ciała i jego pięknem. W Polsce traktowany jest jednak jako najpośledniejsza rozrywka dla mas. Cyrk, nie może mieć dobrej opinii w  społeczeństwie tolerującym na co dzień, chore układy społeczne i patologiczne zasady współżycia. Zapewne dlatego że, do cyrku, nie dają się przenieść żadne protekcje i hierarchie społeczne, a o pozycji w grupie cyrkowej decydują głównie umiejętności. Pierwsze trupy, nowożytnego cyrku (XVIII –XIX w.) przypominały raczej wspólnoty wolnych ludzi, nie uznających podziałów według pochodzenia. Na czele trupy stał pryncypał, który był niczym innym niż ojcem rodu-patriarchą. Cyrk był dla jego pracowników rodziną, która pomagała im we wszystkim. W tej rodzinie panował swoisty rygor, wspólnie zapobiegano pijaństwu i zbytniej swobodzie obyczajowej.**)

   Cyrk ma swoją tajemnicę. Wiele prawdy jest w słowach Frederica Mauriaca, bo każdy PRAWDZIWY CYRK ze zwierzętami, akrobatami, klaunami, orkiestrą, watą cukrową i zapachem świeżych trocin – posiada wielką siłę przyciągania. W pokazach cyrkowych mamy prawdziwy, żywy show akrobatów, żonglerów, woltyżerów, treserów. Na arenie nie ma suflera a linoskoczek może swój błąd przypłacić życiem. Z drugiej strony jest w cyrku iluzja, klownada, jarmarczną zabawa, kuglarskie sztuczki. Często, niestety, niezbyt wysokiego lotu.

Artyści cyrkowi mówią, że „kto raz przekroczy bandy, już nigdy się z nich nie wydostanie, bo magia cyrku jest wielka i przyciąga jak magnes”.

   Sztuka cyrkowa należy do jednej z najstarszych dziedzin sztuki, właśnie z niej wywodzą się teatr i kino. Motyw cyrku fascynował wielu wielkich pisarzy Goethego i Słowackiego, genialnych malarzy, jak: Picasso, Henri de Toulouse Lautrec, Marc Chagall, Augusta Macke czy polskich artystów Wojciecha Wojtkiewicza, Waldemara Świerzego czy Jana Nowaka. Cyrk był natchnieniem filmowców:  Toda Browninga (Demon cyrku, 1927), Charliego Chaplina (Cyrk, 1928), Cecila B. DeMille (Największe widowisko świata, 1952) czy Felliniego (La Strada). Dzisiaj cyrkiem inspirują się nawet światowe gwiazdy pop jak Britney Spears, Pink, czy Christina Aguilera**). Współczesny przemysł reklamowy na co dzień „żywi” się sztuką cyrkową, począwszy od stojących przy ulicach bilbordów po telewizyjne spoty. Właśnie cyrkiem inspirowane są programy i widowiska telewizyjne nadawane w godzinach największej oglądalności.

   Wielbłąd jest personifikacją Afryki. W mitologii arabskiej jest stworzeniem szlachetnym, co zawdzięcza samemu Bogu. Jest to rajskie zwierzę, które dosiadał i przysięgał na niego Prorok Mahomet. W sztuce europejskiej, wielbłąd utrwalany jest w okresie cesarstwa rzymskiego, w scenach z Orfeuszem. Pojawia się na monetach rzymskich i amuletach greckich i żydowskich. W ikonografii chrześcijańskiej łączony jest z Trzema Królami i Janem Chrzcicielem.

Biblijna dzika koza, nubijski ibex, to czyste zwierzę Hebrajczyków. Jest arabskim symbolem piękna. Jego rogi to częsty motyw w sztuce Mezopotamii i stepów azjatyckich.

Lama jest świętym zwierzęciem posiadająca nadnaturalną moc - manę. W lamę może wcielić się dusza zmarłego. Inkowie składali lamy w ofierze przebłagalnej bogu słońca, a płód lamy należał do świętych przedmiotów zakopywanych pod fundamentami domu, aby mu zapewnić stabilność. Szczególną czcią otacza się białą lamę.

Z kolei baranek to nieskalana czystość i niewinność, odwieczne zwierzę ofiarne. Jest również symbolem neofitów i mistycznego odrodzenia. Zło i czarownicy są bezsilni w obliczu niewinności baranka. Jagnię, owieczka w chrześcijaństwie to sam Chrystus umierający na krzyżu za grzechy świata.

*) ARKA. Tytuł zestawu zawdzięczam Bogusiowi Biegowskiemu, który pierwszy znalazł skojarzenie biblijne "zwierzęta wyszły z arki na górze Ararat". Dzięki!

**) Przy pracy nad tekstem posiłkowałem się pracą Pani Agnieszki Kwiatkowskiej. „Sztuka cyrkowa-sztuka ludzkich możliwości. Etnologiczny opis zjawiska kuglarstwa”.

** A  N  E  K  S