Megality z Doliny Łupawy. Rekonesans 2014 (1)

Łupawa-Poganice 2014,  fotografia otworkowa, cyfrowa.

Archeologia jest bezsilna wobec najstarszych kultur, istniejących na naszym kontynencie, przed kilku tysiącami lat. Nauka nie potrafi nam powiedzieć zbyt wiele ludziach żyjących na ziemiach polskich w epoce neolitu, o ich wierzeniach,  języku, organizacji społeczeństwa, religii, możemy jedynie domniemywać. Wszystko co oficjalnie publikuje się na temat kultur neolitycznych to jedynie domysły, teorie i hipotezy.

Łupawa-Poganice 2014,  fotografia otworkowa, cyfrowa.

Najbardziej krytykowaną a jednocześnie żywą jest teoria, jakoby pierwsze społeczeństwa ludzkie zorganizowane były na zasadach matriarchatu i wyznawały kult Wielkiej Bogini (Wielkiej Matki). W 1861 roku, szwajcarski prawnik, profesor prawa rzymskiego na uniwersytecie w Bazylei i miłośnik kultury antycznej Johann Jakob Bachofen w książce Das Mutterrecht ogłosił swoją hipotezę o tym, że w historii Europy był czas, kiedy panował matriarchat. Wtedy to kluczową rolę w życiu społecznym i religijnym miały sprawować kobiety. Swoją hipotezę Bahofen oparł na analizie rozmaitych tekstów antycznych.

Jego śladem poszli kolejni naukowcy XIX i XX wieku. Wielu teoretyków matriarchatu, m.in. Robert Graves, Marija Gimbutas, John Ferguson McLennan, Heide Göttner-Abendroth, przyjęło, że społeczności prehistoryczne były skoncentrowane wokół kobiety i prawdopodobnie w tym okresie panował matriarchat. Matriarchat był pierwszą epoką związaną z Homo sapiens w Europie i Azji (o Afryce nie mówimy, mamy za mało danych z tego kontynentu, choć przypuszczam, że było tam podobnie). Trwał około 30 000 lat. Jego początki sięgają młodszego paleolitu, epoki lodowcowej. Ale w paleolicie były to zaledwie zalążki. Natomiast do największego rozkwitu doszło w neolicie, pod koniec epoki kamienia, gdy rozwijało się rolnictwo - a właśnie to najwcześniejsze rolnictwo było domeną kobiet. W tym czasie (rolnictwo rozwinęło się około 10 000 lat temu na Bliskim Wschodzie jako Bóg naczelny pojawiła się Wielka Bogini. Była to wspaniała epoka pokoju i dobrobytu.*) W społecznościach matriarchalnych role przypisywane pierwotnie mężczyznom-myśliwym-żywicielom przechodziły na kobiety-żywicielki, o których sądzi się, że wynalazły pierwsze narzędzia rolnicze...

Kurhan

Mimo, że nauka Szwajcara, została współcześnie zanegowana, skrytykowana**) a często wręcz wyśmiana przez poważne autorytety światowej archeologii i antropologii, to żyje i ma ciągle wielu wyznawców. W Polsce popularyzatorem idei matriarchatu jest profesor Zygmunt Krzak, autor wielu pozycji na temat megalitów Europy i Świata a także książki Od matriarchatu do patriarchatu (2007). Około 5000 lat temu na teren Europy napływać zaczęły napływać hordy wojowników indoeuropejskich. Doprowadzili oni do upadku starej europejskiej kultury (budowniczych megalitów, czcicieli Białej Bogini***). Od tej pory na ziemi trwa niestająca wojna****). Po starej kulturze pozostały materialnie kamienne kręgi i grobowce oraz archetypy i mity ciągle żywe w ludzkiej świadomości i nieświadomości zbiorowej. 

O sile oddziaływania hipoteza Bahofena niech świadczy fakt, że stała się ona podstawę ideologiczną popularnej w kulturze zachodu, neopogańskiej religii Wicca.

Na Pomorzu w Dolinie Łupawy, w okolicach wsi Poganice i Łupawa znajduje się najbardziej rozległe cmentarzysko megalityczne na ziemiach polskich. Jest to niespotykany, na tak dużym terenie, przykład pozostałości po społeczeństwie neolitycznym z okresu pucharów lejkowatych. Zachowane zabytki świadczą o tym, że znajdujemy tutaj zjawiska typowe dla kultur neolitycznych jak i występujące tylko tam (groby ciałopalne).
Teren na którym znajdują się grobowce jest bardzo rozległy, zamieszkały był przez tysiąclecia, najstarsze zabytki  datowane są na ok. 3000 lat p.n.e.
W lesie między wsiami Łupawa i Poganice znajduje się kilka skupisk grobowców w kształcie zbliżonym do prostokąta, silnie wydłużonego trapezu (podobnie jak grobowce kujawskie) tylko nieco mniejszych. Ich długość wynosi od 9 do 56 m.  Do wznoszenia grobowców wykorzystywano duże ilości kamienia (...) Z największych głazów, o wysokości dochodzącej niekiedy do 1,8 m budowano podstawy megalitów, groby skrzynkowe a nawet kamienne kręgi.
Wiele grobów zawiera obstawę kamienną, można też spotkać ciekawe grobowce kurhanowe z późniejszych okresów. Zbadanie szczegółowe tego terenu zaczęło się już przed wojną, później, w latach 70-tych wykonano pierwsze szczegółowe mapy, istnieje jednak wiele obiektów niezewidencjonowanych, nienaruszonych grobowców zawierających ludzkie szczątki. Często trafić można na dziury w ziemi - znaki działalności domorosłych archeologów i łowców skarbów. Co dziwne, bo takich skarbów społeczeństwa neolityczne nie posiadały, pozostałe po nich ozdoby i narzędzia wykonane były co najwyżej z kamienia i kości. Według współczesnych kryteriów były to społeczności biedne, żyjące skromnie z tego co im dała natura, skromne uprawy i hodowla. Metal pojawił się znacznie później. Według T. Hobbe'a życie wczesnych ludzi było nędzne, dokuczliwe, ciężkie okrutne i krótkie.

Jest to jednak spojrzenie jednostronne, jak pisze Zygmunt Krzak, związane z mitem postępu. Kultura artystyczna, plastyka i ozdoby oraz to co wiemy o duchowości społeczeństw archaicznych wskazuje na istnienie wielu momentów radości ludzi prahistorycznych. A że ich życie trwało krótko? Nie przykładajmy do tego dzisiejszych racjonalnych poglądów o śmierci jako końcu wszelkiego życia. Ceremonializm pogrzebów, wielkie ossuaria grobowe i obrzędy inicjacyjne pozwalają przyjąć, ze w mniemaniu budowniczych megalitów śmierć fizyczna nie była całkowitym kresem życia. Na niewyobrażalnie wysokim poziomie stała u nich astronomia i medycyna, potrafili nawet wykonać trepanację czaszki. Z drugiej strony wykopaliska świadczą o tym, że archaiczni  ludzie uprawiali też rytualny kanibalizm
Przeważnie te społeczeństw początkowo były bardzo egalitarne, władcy pojawili później. W imponujących rozmiarami, pochodzących z tego samego czasu, grobowcach kujawskich znaleziono pojedyncze pochówki co może świadczyć iż pogrzebano w nich przywódców społeczności (albo osoby dla nich zasłużone powszechnie szanowane, może przywódcy religijni?)

Ludność grupy łupawskiej praktykowała obrządek ciałopalny, co było w owym czasie  wyjątkiem  na terenie ziem polskich. W czasie prowadzenia prac archeologicznych w obrębie grobowców i w grobowcach znajdowano fragmenty naczyń, przepalone kości zwierzęce, krzemienie, topór lub siekierę kamienną. Absolutnie unikalnym znaleziskiem są dwa, niemal identyczne wielkie paciory bursztynowe. (..) W mikroregionie łupawskim stwierdzono istnienie jednej rozległej, zamieszkanej przez setki lat osady. Centrum mikroregionu stanowiła  (ok. 116 km2) osada w Poganicach oraz pierścień megalitów otaczających  obszar użytkowany gospodarczo przez tę osadę. Oprócz tego istniały jeszcze trzy dalsze terytoria eksploatowane przez niewielkie (ok. 527 km2)  osady w Głuszynie, Karwnie i hipotetycznie w Damnie/Łojewie. Wszystkie one zamieszkane były przez tę samą grupę ludzi. Plemiona kultury pucharów lejkowatych były najstarszą na Pomorzu Środkowym ludem rolniczym.*****)

Łupawa-Poganice 2014,  fotografia otworkowa, cyfrowa.

Podczas naszej pierwszej wyprawy - rekonesansu - zwiedziliśmy tylko jedno z cmentarzysk koło wsi Łupawa. To wystarczyło aby zdać sobie sprawę z ogromu przedsięwzięcia jakiego podjęli się na tym terenie ludzie z młodszej epoki kamiennej.  C.D.N.

 Wszystkie zdjęcia na tej stronie są cyfrowe (Android, Dell Venue 7). Zdjęcia otworkowe wykonane zostały przy pomocy aplikacji dla Androida. Więcej materiału z Doliny Łupawy na Picasie>>

 Więcej na temat Poganic i Łupawy w artykule: "Pomorskie olbrzymy" Archeologia żywa 1(24) 2003

 -------------

   *)  Prof Z. Krzak w wywiadzie dla Rzeczypospolitej

 **) Matriarchat wypunktował Maciej Szymkiewicz w artykule Od Bahofena do Świętej historii. Archeologia i antropologia wobec koncepcji matriarchatu i Wielkiej Bogini. Antropologia Religii. Wybór esejów. Tom IV, (2010), s. 7-85
***) Tytuł wydanej w Polsce dopiero w 2000 r książki Roberta Graves'a  (The White Goddess, 1948) - biblii wyznawców matriarchatu jako okresu w historii ludzkości

****) prof Z. Krzak w wywiadzie dla Rzeczypospolitej mówił: ...jako naukowiec dostrzegam, że w ciągu 5000 lat panowania patriarchatu, mężczyźni przeprowadzili około 50 000 wojen, uśmiercając rzesze ludzi, dokładnie nie da się tego policzyć, ale prawdopodobnie w grę wchodzą miliardy. Kazimierz Dziedzic, historyk, zauważył, że wraz z upływem stuleci i tysiącleci, coraz więcej ludzi zabija coraz więcej ludzi. Z tego punktu widzenia idea postępu jest przesądem naukowym – tak uważam. Natura ludzka pogarsza się pod względem moralnym.
*****) za http://www.solectwolupawa.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=111:-pomorskie-olbrzymy-w-upawie&catid=41:historia-upawy&Itemid=102