Kloster Lüne • Mappa mundi

Spacerując się uliczkami Lüneburga, automatycznie szukamy śladów Welfów i symboliki lunarnej. Welfowie (dokładniej Welfowie-D'Este) byli (i właściwie są) potężnym rodem panującym w wielu krajach Europy od czasów Karola Wielkiego. Z nich wywodzi się dynastia hanowerska a więc i angielska królowa Elżbieta II. W dużym skrócie można powiedzieć, że historie Brunszwiku, Lüneburga, Hanoweru i Wielkiej Brytanii są ze sobą mocno powiązane, księstwa często łączyły się i dzieliły. Wspólcześnie tytularnym królem Hanoweru jest książę Ernest August V (ur. 1954), mąż księżniczki Karoliny Grimaldi z Monako. 

Zaledwie kilka kroków od centrum Lüneburga pośrodku zieleni znajduje się dawny klasztor benedyktynek Lüne*). Po pożarze w roku 1372 odbudowany, przeszedł w przeciągu wieków wiele przebudowań, otrzymał szereg nowych budynków, aż w końcu osiągnął dzisiejszy wygląd. Dobrze są zachowane: krużganek, jednonawowy kościół z 1412 i refektarz. Duże wrażenie robią podwórze ze studnią i wewnętrzne ogrody.  

Życie klasztorne w dawnym księstwie Lüneburg, było bogate i różnorodnego, w średniowieczu funkcjonowało w nim sześć klasztorów żeńskich. Najstarszy był klasztor Walsrode, (wybudowany przed 986 rokiem), następne były Ebstorf (ok. 1160), Lüne (ok. 1172 r.), Wienhausen (ok. 1225 r.), Medingen (ok. 1228 r.) i Isenhagen (1243 r.). Walsrode, Ebstorf i Lüne były klasztorami benedyktyńskimi, Medingen, Wienhausen i Isenhagen należały do zakonu cystersów. Wymienione klasztory nie należały do ubogich, ekonomicznym fundamentem ich działalności  była posiadana ziemia, wpływy z dziesięciny, renty i części własności luneburskiej kopalni soli, pochodzące z posagów zakonnic, które wywodziły się najczęściej z rodów szlacheckich i bogatych rodzin mieszczańskich. Prawie wszystkie (oprócz Walsrode) klasztory żeńskie, posiadały w Lüneburgu swoje miejskie oddziały, które służyło jako miejsce schronienia w ciężkich czasach. (więcej: http://www.kloster-luene.de)

Interesujący mnie najbardziej klasztor Lüne został ufundowany w 1172 przez Hildeswidis von Markboldestorp. W dokumencie założycielskim nie została określona reguła klasztoru. Dopiero w jednym z dokumentów z 1272 wymieniony jest na liście klasztorów benedyktynek, a udokumentowanie pełnego przyjęcia reguły benedyktyńskiej nastąpiło dopiero w połowie XIV wieku. Klasztor był kierowany przez ksieni. Administracja dóbr i duchowe kierownictwo przekazane było wybranemu przez zakonnice proboszczowi. Klasztor należał do Bursfelder Kongregation (pol. Kongregacji Bursfeldzkiej).

Duże zmiany w funkcjonowaniu klasztorów nastąpiły w czasach reformacji,  aby przetrwać średniowieczne zakony musiały przekształcić się w ewangelickie klasztory. Dobra klasztorne zamieniono w urzędy, które zajęli miejscowi władcy, zobowiązując się do troski o zakonnice i budynki klasztorne. Siostrzyczki z klasztoru Lüne nie bez oporu poddały się nowym regułom, dzięki temu zachowały dużą odrębność i samodzielność. Dopiero w 1711 na polecenie Jerzego I klasztor został przekształcony w ewangelicką kolegiatę. 

Klasztory lüneburskie wyróżniają się nie tylko dobrze zachowanymi budynkami, ale także ciągłością ich klasztornego użytkowania. W ich wnętrzach zachowało się  wiele unikalnych dzieł sztuki i zabytkowych przedmiotów użytkowych.

 

Jednym z najciekawszych, jest prezentowana w Muzeum w Lüneburskim, średniowieczna Mapa z Ebstorf - największe ze znanych przedstawień świata w średniowieczu - mappa mundi, o średnicy 3,57 m (!), zszyta z 33 kawałków pergaminu. Swoją nazwę zawdzięcza miejscu pochodzenia, dawnemu klasztorowi Benedyktynek w Ebsdorf, w powiecie Uelzen. Wykonana została w roku 1234 r., prawdopodobnie przez geografa Gerwazego z Tilbury, czego jednak nie potwierdzają współczesne badania, przesuwając także datę na ok. 1300 r.

Niestety jest to tylko replika, oryginał spłonął w 1943 podczas jednego z alianckich nalotów dywanowych na Hanower. Do czasów nowożytnych mapa przechowywana była, w jednym z magazynów opactwa Ebsdorf gdzie odnaleziono ją po wiekach zapomnienia w 1830 roku, była bardzo zniszczona i mocno nadgryziona przez pokolenia klasztornych myszy. W ciągu kolejnych dziesięcioleci wykonano wiele reprodukcji mapy z Ebsdorf a nawet kilka pergaminowych replik (jedna z nich i jedyna w Polsce, XIX wieczna, znajduje się w klasztorze Cystersów w Szczyrzycu k/Jodłownika, Małopolska).
 

Na podstawie zachowanych dzieł, na bazie replik mapy z 1891 i 1896 roku, wykonano w latach 50. XX wieku kilka faksymili. Pierwsza rekonstrukcja obejmująca technikę cyfrową, którą stworzyli badacze uniwersytetu w Erlangen miała miejsce w 2006 r. W Internecie znajduje się interaktywne wydanie mapy, wykonane przez naukowców z Uniwersytetu Leuphana w Lüneburgu.

Mapa z Ebstorf (źródło WIKIPEDIA)
Size of this preview: 600 × 599 pixels. Other resolutions: 240 × 240 pixels | 481 × 480 pixels | 601 × 600 pixels | 769 × 768 pixels | 1,025 × 1,024 pixels | 3,571 × 3,566 pixels.
 Original file ‎(3,571 × 3,566 pixels, file size: 4.02 MB, MIME type: image/jpeg); ZoomViewer: flash/no flash

Mapa o niepowtarzalnym formacie i objętości prezentuje średniowieczny, chrześcijański obraz świata. Jak pamiętamy ze szkoły, w XIII wieku wyobrażano sobie świat jako płaski dysk, wokół którego krążą słońce i księżyc.
Mapa z Ebsdorf  przedstawia więc świat jako okrągłą płaszczyznę przypominająca kształtem królewskie jabłko, z centrum w Jerozolimie oraz wskazuje, że świat jest pod opieką Chrystusa Ukrzyżowanego. Kierunki świata przedstawione są w następującym układzie: na górze mapy wschód (z twarzą Chrystusa, który w tradycji chrześcijańskiej przyszedł ze wschodu), na dole zachód. Z lewej strony północ, z prawej południe. W centrum mapy umieszczono Jerozolimę ukazaną tu na planie regularnego kwadratu, w którym umieszczono wizerunek Jezusa Zmartwychwstałego. Europa jest przedstawiona w części północno-zachodniej. Dostrzec można miasta takie jak Rzym czy miasta Świętego Cesarstwa Rzymskiego: Lüneburg, Brunszwik (z wizerunkiem Lwa Brunszwickiego), Miśnia, Akwizgran, Kolonia, Kulmbach oraz wyspa Reichenau z kościołami klasztorami w Oberzell i Niederzell. Dość dobrze opisany jest basen Morza Śródziemnego, łącznie z wyspami. W zachodniej części mapy, między Odrą a Wisłą zaznaczona jest Polska, Czechy z Pragą i Czeskimi Budziejowicami. Czytelne są także Karpaty. Na mapie zaznaczony jest Mur Chiński, na kontynencie afrykańskim widoczna jest tylko Afryka Północna, bo tylko w takim zakresie była znana.  (Wikipedia)

cdn.

Fragment mapy z Ebsdorf: Morze Kaspijskie (Caspium Mare) - Gog i Magog "przerażające narody żywiące się ludzką krwią i mięsem". Scytia i Armenia. Źródło: Dieter >Die Ebstorfer Weltkarte

---
Jako uzupełnienie mojego tekstu polecam pdf z Uniwersytetu Wrocławskiego z najstarszymi odwzorowaniami świata, Europy, ziem polskich i Śląska http://www.jw.ing.uni.wroc.pl/nauka/publikacje/PDF/PDF%20referaty/2014_DFN_kartografia_glacensis.pdf