Sen o teatrze

Teatr Snów. Republika marzeń. SC, Lato 1990 r. Skan negatywu.

Flashback pierwszy

 

Późny Gierek czyli końcówka '70; ciasna sala poznańskich Masek w DS Hanka; trwa jeden z licznych wtedy przeglądów  teatrów studenckich. Akcja spektaklu rozgrywa się w mroku, publiczność siedzi w kole wokół sceny. Najwyższe miejsce zajął fotograf z dużym aparatem produkcji DDR na statywie; podczas całego spektaklu słychać charakterystyczny spust migawki Pentacona.  Koniec spektaklu, milknie scena, zapalają się światła. W tym momencie oczy wszystkich kierują się na fotografa, który demonstracyjnie i głośno wstaje, wychodzi na środek sceny, otwiera tylną klapę aparatu, wyjmuje i dynamicznie rozwija taśmę ochronną filmu. Negatyw był prawdziwy, stracony bezpowrotnie. Fotografowanie, bez rejestracji, zdajemy sobie sprawę, że braliśmy udział w spektaklu, z którego nie będzie dokumentacji, w jednorazowym przeżyciu, które nie zostało utrwalone, strata żal. Czy wszystko musi być sfotografowane, zapisane, zadokumentowane? Po spektaklu nie pozostała fotografia, może to był tylko sen?

Nie pamiętam tytułu spektaklu, nazwy teatru, niewiele z tego co działo się na scenie. Za to doskonale utrwaliłem w zakamarkach pamięci sytuację z fotografowaniem, chociaż wtedy jeszcze nie myślałem nawet o tym, że wkrótce fotografia i fotografowanie staną się istotnymi wartościami w moim życiu. Czy utrwalił bym pamięć o wydarzeniu gdyby pozostały po nim zdjęcia?

Flashback drugi 

 

 

Teatr Snów. Republika marzeń. SC, Lato 1990 r. Skan negatywu.

Dlaczego Teatr fotografuję tylko dokumentacyjnie? Bo w takich zdjęciach nie ma nic mojego.
Od strony wizualnej Teatr to wizja i kreacja reżysera, scenografa, choreografa. Każdy kadr Fotografa jest tylko rejestracją tej wizji albo jej fragmentu.

W przypadku fotografii teatralnej nie można mówić o rejestracji fotograficznej wycinka rzeczywistości.

Teatru jako osobnego bytu sztuki nie można sfotografować, da się jedynie zapisać na kliszy lub matrycy. Czy Fotograf może wykorzystać rejestrację spektaklu aby stworzyć osobną jakość wizualną? Raczej nie. Spróbuj mnie przekonać że jest inaczej.

Teatr Snów. Republika marzeń. SC, Lato 1990 r. Skan negatywu.

Kadry ze spektaklu mogą być 'malownicze' często przebogate wizualnie ale nie należą do fotografa.
Fotograf jest tylko narzędziem wykonującym dokumentację spektaklu, podobnie jest fotografowaniem koncertów muzycznych; wyzwalaczem migawki. (Ale... na koncercie, szczególnie rockowym, Fotograf swój wycinek znaleźć może w pobliżu lub wokół sceny, kierując obiektyw aparatu od sceny ku widowni, kulisom, garderobom.)

Fotograf teatralny musi zrezygnować ze swoich ambicji artystycznych.

To wszystko nie znaczy, że ze spektaklu teatralnego nie można wyjść z dobrymi zdjęciami. Można i jest wiele przykładów świetnych i cennych dokumentacji (ale tylko dokumentacji, nie dokumentów). Fotografować Teatr należy i warto, wartość dokumentacyjna jest priorytetowa.

Flashback trzeci

 

Jacek Kulm. Fragment wystawy.

Metody są różne. Jacek Kulm w latach '80 dokumentował średnioformatowymi aparatami, na kolorowych, slajdach Teatr w Poznaniu. Jego zdjęcia były ustawiane, wykonywał je na próbach i specjalnych sesjach, we współpracy z reżyserami. Wspólnie ustawiali 'żywe obrazy' - sceny ze spektakli, nawet te bardzo dynamiczne, zamrażając na kilka sekund ruch sceniczny. Efektem tej pracy były atrakcyjne, perfekcyjne i piękne zdjęcia, dokumentujące ważny okres poznańskiego życia teatralnego.

Flashback czwarty

 

Reżyser Eugeniusz Korin i Tadeusz Łomnicki. Mariusz Stachowiak, 1992

 

Dlaczego warto dokumentować teatr? W 1992 w Teatrze Nowym w Poznaniu, podczas prób do Króla Leara zmarł Tadeusz Łomnicki. Aktor legenda, jeden z największych jakich miała polska scena, z ostatniego wcielenia mistrza nie pozostało by nic, gdyby nie Mariusz Stachowiak (1956-2006), który te próby dokumentował  (album Tadeusz Łomnicki - w stronę Leara, 1993 r.)

Mariusza Stachowiaka spotkaliśmy tylko dwa razy, odrobinę hipisujący, długowłosy, promieniał pozytywną aurą. Razem z Januszem Nowackim oceniał zdjęcia poplenerowe, w każdej fotografii znalazł coś pozytywnego, nie wartościował, zadawał pytania, ze stosu fotografii wybierał te najmniej artystowskie, najbliższe codzienności.

Stachowiak zmarł przedwcześnie u szczytu swoich możliwości twórczych, teatr fotografował od 1983 r. Jako jednemu z nielicznych udało mu się znaleźć swój kluczyk do teatru, fotografował bez słodkiej, lukrowanej polewy jaka dominuje w tej dziedzinie, do motywów teatralnych podchodził jak do wszystkich pozostałych, jak najbliżej - jak by się pochylał. Mariusz Stachowiak nigdy nie rozstawał się z aparatem. Fotografował dużo, szybko i intensywnie, pozostawił po sobie jedno z najbogatszych archiwów dokumentalnych czasów polskiej przemiany, ciągle niezbadane do końca i niedocenione.

Flashback piąty

Teatr Snów. Republika marzeń. SC, Lato 1990 r. Skany negatywów.

 

W pudle z negatywami znalazłem zwiniętą rolkę filmu negatywowego sprzed ponad 20 lat. Spróbowałem to zeskanować na Plustku, wyszło dość słabo - warto będzie zrobić kilka powiększeń? Na negatywach rejestracja spektaklu, który mgliście pamiętam. Nie są to chyba wszystkie zdjęcia, powinna być jeszcze jedna rolka z drugiej, bardziej widowiskowej części spektaklu, szczudła, żagle itp. Może kiedyś się znajdzie? Na zdjęciach mamy upalne letnie wczesne popołudnie 1992, widowisko plenerowe na Rynku SC.
Teatr Snów z Gdańska o swoim spektaklem Republika marzeń: >>

Byliśmy już po wielu próbach „Sanatorium”, gdy jedno z mniej znanych opowiadań Bruno Schulza zainspirowało nas do zrobienia spektaklu ulicznego o marzeniach i nadziejach związanych ze zmianami, które następowały w Polsce. Przedstawienie powstało w trzy tygodnie w czerwcu i lipcu 1989 roku, a premiera miała miejsce w sierpniu w miejscowości Leśna podczas Międzynarodowego Festiwalu Teatrów Ulicznych. Graliśmy je do 2003 roku.

W programie umieściliśmy kilka cytatów:
„... żadne marzenie, choćby nie wiedzieć jak absurdalne i niedorzeczne, nie marnuje się we wszechświecie. W marzeniu zawarty jest jakiś głód rzeczywistości, jakaś pretensja, która zobowiązuje rzeczywistość, rośnie niedostrzegalnie w wierzytelność i w postulat, w kwit dłużny, który domaga się pokrycia.”

„Marzenie nie jest antytezą, lecz dalszym ciągiem rzeczywistości, jest jej formą doskonalszą, która przyświeca większości naszych zamierzeń.”

„Dom człowieka staje się jak stajenka betlejemska, jądrem, dookoła którego zagęszczają przestwór wszystkie demony, wszystkie duchy górnych i dolnych sfer.” ->

Flashback szósty

Efekt krótkiej sesji ustawionej, baaardzo dawno...

Emilian Kamiński. Skan odbitki barytowej 20x30 cm
Przy okazji kolejnego spotkania E.K. podpisał się na pamiątkę.